Bugungi shiddatli zamonda raqamli texnologiyalar kon-metallurgiya, kimyo, energetika, qurilish, bank ishi, transport logistikasi, savdo, taʼlim, sog‘liqni saqlash, davlat boshqaruvi, ommaviy axborot vositalari o‘rtasidagi munosabatlarni tubdan o‘zgartirmoqda. Iqtisodiyotda ro‘y berayotgan o‘zgarishlar va raqobatning o‘sishi innovatsiyalar va raqamli texnologiyalarni keng joriy etishni taqozo etadi. Mamlakatimizning raqamlashtirish darajasi uning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotini belgilaydi. So‘nggi yillarda O‘zbekistonda islohotlar jarayoniga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarni joriy etish, aholining telekommunikatsiya xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish va davlat xizmatlarini elektron shaklga o‘tkazish sohasida salmoqli natijalarga erishilmoqda.

000050

Navoiy kon-metallargiya kombinatida bu borada texnik va texnologik o‘zgarishlar, manzilli investitsion loyihalar amalga oshirilayapti. Bugungi kunda korxonada geologik-qidiruv ishlaridan tortib, tayyor mahsulotlarni olishgacha bo‘lgan jarayon to‘liq raqamlashtirilmoqda.

Ayniqsa, “Raqamli O‘zbekiston-2030” strategiyasi doirasida 2020-2022 yillarda NKMKni raqamli transformatsiya qilish dasturida tasdiqlangan loyihalar doirasida kombinat 2-gidrometallurgiya zavodining yangi foydalanishga topshirilgan 29 va 30-tegirmonlarida, 5-gidrometallurgiya va 7-gidrometallurgiya zavodlarini avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimini qo‘llagan holda raqamlashtirish bosqichma-bosqich amalga oshirildi.

Kombinat mutaxassislari transport boshqaruvi, ishlab chiqarish, moliya, kadrlar, moddiy-texnika taʼminoti, korxonaning energiya resurslarini nazorat qilish, rejali taʼmirlashni boshqarish, buxgalteriya hisobi kabi yo‘nalishlarda 200 ga yaqin ishlab chiqarish va boshqarish vazifalarini bajaradigan 20 dan ortiq axborot tizimlarini ishlab chiqishdi. Geologik-qidiruv maʼlumotlarining elektron bazasini yaratish, konlarning geologik tuzilishini xaritalash, konlarning yon bag‘irlari deformatsiyasini avvaldan aniqlash, zaxiralarni hisoblash va konchilik ishlarining 3D-modellarini loyihalashtirish uchun kon-geologik axborot tizimlari joriy etildi.

Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda bo‘layotgan barcha jarayolarning ajralmas qismi hisoblanadi.

Bugungi kunda kombinatda 3,5 mingdan ortiq transport va mexanizmlarni boshqarish sunʼiy yo‘ldosh monitoringi tizimi orqali amalga oshirilayapti. Soha mutaxassislari tomonidan transport logistikasi va karyer parkini boshqarish, ekskavatorlar va burg‘ilash qurilmalarini monitoring qilish axborot tizimlarini ishlab chiqish borasidagi ishlar yakunlanmoqda.

Kombinatning barcha gidrometallurgiya zavodlaridagi avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari raqamli texnologiyalarga asoslanib, ruda tayyorlash, maydalash, boyitish kabi texnologik jarayonlar to‘liq qamrab olingan. Xususan, yangidan qurib foydalanishga topshirilgan 5 va 7-gidrometallurgiya zavodlarida ishlab chiqarishni raqamlashtirish ishlari jadal surʼatlarda olib borilmoqda. Shuningdek, yangi uran konlarida ishlab chiqarishni avtomatlashtirish ishlari ish unumdorligini oshirish bilan bir qatorda energotejamkorlikni taʼminlamoqda.

Raqamlashtirish, ishlab chiqarishga innovatsiyalarni samarali joriy etish to‘g‘risida so‘z ketganda, albatta 3-gidrometallurgiya zavodida amalga oshirilgan ishlarni alohida eʼtirof etish joiz. Navoiy kon-metallurgiya kombinatini 2026 yilgacha rivojlantirish dasturi doirasida “Kokpatas” va “Dovgiztov” konlarining ishlashi qiyin bo‘lgan maʼdanlaridan oltin ajratib olish texnologiyasini takomillashtirish loyihasi eng yirik investitsion loyihalardan biri hisoblanadi. Germaniyaning “Injiniring Dobersek” firmasi bilan birgalikda zamonaviy majmuaning ishga tushirilishi mamlakatimiz kon-metallurgiya sanoati tarixida yangi bosqichni boshlab berdi. Mazkur majmua 3-gidrometallurgiya zavodiga keltirilayotgan xomashyodan foydalanish samaradorligini 15 foizgacha, tayyor mahsulot ishlab chiqarishni esa 11 foizga oshirdi.

Ushbu oltinni qayta ishlash texnologiyasi dunyoda o‘xshashi yo‘q bo‘lib, jarayon to‘liq avtomatlashtirilgan. Ishlab chiqarishni boshqarish tizimini tatbiq etishning murakkabligi shundaki, jarayonga 500 dan ortiq texnologik uskunalar jalb qilingan. Masalan, nasoslar, filtr presslari, konveyerlar, granulyatorlar, kompressorlar va boshqalari to‘liq raqamli texnologiyalar asosida boshqariladi. Avtomatlashtirish jarayonida 1000 dan ortiq nazorat va o‘lchash asboblari o‘rnatilgan bo‘lib, optik tolali aloqa liniyalari yotqizilgan.

– Har qanday korxonada sunʼiy intellekt elementlarini joriy qilish ishlab chiqarish liniyalarini o‘zgartirishga texnik tayyorgarlik ko‘rishdan boshlanadi, – deydi NKMK Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish boshqarmasi boshlig‘i Vohidjon Po‘latov. – Shu maqsadda barcha bo‘linmalarda texnik matematik hisoblashlarni amalga oshirish uchun dasturiy taʼminot yaratilgan. Jumladan, 7-gidrometallurgiya zavodida sorbentning desorbsiyasi va qayta faollashuvi jarayonida texnologik qoidalarga rioya qilish juda muhim rol o‘ynaydi. Chunki, to‘yingan sorbent tortib olinadigan metalldan to‘liq tozalanishi va uning sorbsiyalanish xususiyatini tiklashi kerak. Raqamli tizim esa harorat, bosim, ishlov berish uskunalarini to‘ldirish darajasi va material sarfi kabi parametrlarni to‘liq nazorat qiladi va tartibga soladi. Ruda tashish va maydalash mexanizmlarini tezkor boshqarish ruda tayyorlash texnologik jarayonining samaradorligini oshirishga va texnologik uskunalarning favqulodda to‘xtash vaqtini kamaytirishga imkon beradi.

Bugun inson “sunʼiy intellekt” yordamida yangidan-yangi ishlarni ro‘yobga chiqarishga intilmoqda. Davlatlarning kuch-qudrati esa, ularda “raqamli iqtisodiyot”ning nechog‘lik rivojlangani bilan belgilanayapti. Shunday sharoitda Navoiy kon-metallurgiya kombinatida ilg‘or axborot texnologiyalarini faol qo‘llash, qo‘llaganda ham shunchaki emas, balki har bir jarayonda ilm-fan va ishlab chiqarishni uyg‘unlashtirishga qaratilayotgani bugungi erishayotgan yuqori natijalarga asos bo‘lmoqda. Muhimi, odamlar turmushi yaxshilab, katta-katta innovatsion ishlanmalar, istiqbolli loyihalarga yo‘l ochmoqda.

Manba: “Konchilar hayoti” gazetasining

2021 yil 25 iyundagi 12-soni.