• Yaratildi: 02.07.2024
• Yangilandi: 02.07.2024
• O'qildi: 628

Istiqbolli energiya manbai – rivojlanish omili

O‘zbekistonda energetika yildan-yilga rivojlanib, zamonaviylashib borayotgan yetakchi sohalardan biri hisoblanadi. Bugun har qanday ob-havo sharoitiga qaramasdan aholi xonadonlari, iqtisodiyot tarmoqlari uzluksiz elektr energiyasi bilan ta’minlanayotgani, bu tizimda ishlayotgan minglab fidoyilarning mehnati bilan iqtisodiyot tarmoqlari barqaror ishlayotgani tahsinga munosibdir.

Ayni paytda energetika sohasini yangi bosqichga olib chiqish yo‘lida muhtaram Yurtboshimiz rahbarligida ulkan islohotlar olib borilmoqda. Buning natijasida yurtimizda muqobil energetika jadal rivojlanmoqda, tarkibiy o‘zgarishlar, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlari jadal sur’atlarda davom etmoqda. Bunday yangilanishlarni Navoiy kon-metallurgiya kombinatida ham yaqqol ko‘rish mumkin.

“Navoiy kon-metallurgiya kombinati” AJ bosh energetigi G‘olibjon Xolboyev energetika sohasida olib borilayotgan ishlar va bu quvvat manbaining gigant korxona rivojidagi o‘rni borasida o‘z fikrlarini bayon etdi:

- Ma’lumki, energiya manbalarining zaxirasi cheklangan. Shu bois, O‘zbekistonda davlatimiz Rahbari boshchiligida “yashil” energetikaga o‘tish, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini joriy etish boshlangan. Yurtimizda quyosh, shamol va gidro elektr stansiyalarini ishga tushirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu borada berilayotgan imtiyozlar har tomonlama ahamiyatlidir. O‘zbekiston - organik yoqilg‘ilarning barcha turlarini ishlab chiqarish hajmidan uch barobar oshadigan katta miqdordagi qayta tiklanadigan energiya salohiyatiga ega mamlakat. Diyorimizda quyosh energiyasidan foydalanadigan texnologiyalar katta istiqbolga ega. Chunki qayta tiklanadigan energiyaning ushbu turidan butun mamlakat hududida yil davomida foydalanish mumkin. Quyosh energiyasidan foydalanishni ko‘paytirish mamlakatning, ayniqsa, yil sayin ishlab chiqarish quvvatlari oshib borayotgan sanoat korxonalari, yirik shahar va qishloqlarning elektr hamda issiqlik energiyasiga bo‘lgan ehtiyojini bemalol qondirib, katta hajmdagi tabiiy gazni tejash imkonini berishi mumkin.

Navoiy kon-metallurgiya kombinatida qayta tiklanuvchi energiya manbalarini joriy etishga qaratilgan ishlar jadallik bilan olib borilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2023-yilda qayta tiklanuvchi energiya manbalarini va energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etishni jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq, kombinatda energiya samaradorlikni ta’minlash bo‘yicha texnik va tashkiliy chora-tadbirlar olib borilmoqda.

2023-yilda quyosh va shamol quvvatlarining 96 foizi ko‘mir va gaz elektr stansiyalariga qaraganda ishlab chiqarish xarajatlari pastligini ko‘rsatdi. Shu bilan birga, o‘tgan yilda quyosh panellarining narxi yillik hisobda qariyb 50 foizga pasaygan va dunyoda ularning ishlab chiqarish hajmi 2021-yilga nisbatan uch barobarga oshgan.

Navoiy kon-metallurgiya kombinati respublikadagi elektr energiyaning yirik iste’molchilaridan biridir. Korxonamizda “yashil energiya”ga o‘tish bo‘yicha aniq rejalar ishlab chiqilib, ularni amalga oshirish bo‘yicha ishlar tizimli tashkil etilayapti.

Unga ko‘ra, 2024-yilda qayta tiklanuvchi energiya manbalarini joriy qilish hisobiga 319,5 million kVt*soat elektr energiyasi hamda 2,6 million kubometr tabiiy gazni tejash belgilangan. Shu yilning 1-iyun holatiga ko‘ra kombinatda 63,4 million kVt*- soat elektr energiyasi tejashga erishildi.

Yana shuni alohida ta’kidlash joizki, kombinatda quyosh fotoelektr stansiyalarini joriy qilish bo‘yicha ham keng qamrovli ishlar olib borilmoqda. Bugungi kunda kombinatda jami 1 450 kVt quvvatli quyosh fotoelektr stansiyalari ishga tushirilib, hozirda ular tomonidan yiliga 2,46 million kVt*soat quvvatga ega elektr energiyasi ishlab chiqarilmoqda. Shuningdek, joriy yil yakuniga qadar yana rejaga qo‘shimcha ravishda 5 700 kVt quvvatli quyosh fotoelektr stansiyasi ishga tushiriladi. Natijada kombinat ma’muriy binolarining elektr energiyaga bo‘lgan ehtiyojining 50 foizidan ortig‘i qayta tiklanuvchi energiya manbalari hisobidan qoplanadi.

Shu davrga qadar kombinatda jami 678 dona quyosh panelli yoritgichlar foydalanishga topshirilgan. Joriy yilda yana qo‘shimcha 1 500 dona, ya’ni, 616,3 ming kVt*soat quvvatga ega yoritgich o‘rnatilishi rejalashtirilgan bo‘lib, shundan hozirgi kunda 1 194 donasi o‘rnatildi. Yil yakunigacha quyosh panelli yoritgichlar soni 2 178 donaga oshirilib, tejamkorlik yiliga 913,2 ming kVt*soatga yetkaziladi.

Ayni paytda investitsiya loyihasi asosida “Auminzo-Amantoy” koni yaqinida 220 mVt quvvatli quyosh fotoelektr stansiyasini qurish bo‘yicha Birlashgan Arab Amirliklarining “Tepelen Group Holding Limited” kompaniyasi bilan hamkorlikda ishlar olib borilmoqda. Fotoelektr stansiyasi ishga tushirilgach, yiliga 374 million kVt*soat elektr energiyasi ishlab chiqarish imkoniyati yaratiladi.

Kombinat bo‘linmalarini qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalangan holda issiq suv bilan ta’minlash yo‘nalishida olib borilayotgan ishlarni ham aytib o‘tish joiz. Quyosh energiyasidan nafaqat elektr, balki issiqlik energiyasi ishlab chiqarishda foydalanishga e’tibor qaratilgan. 2023-yilda kombinat tarkibiy bo‘linmalarida umumiy qiymati 38 760 million so‘mlik jami 3 346 dona quyosh suv isitgichlari o‘rnatildi hamda foydalanishda bo‘lgan quyosh suv isitgichlarining umumiy soni 4 993 donaga yetkazildi. Bu esa joriy yilning yoz mavsumidan boshlab (aprel-oktabr oylarida) bo‘linmalarning issiq suvga bo‘lgan ehtiyojini to‘liq qayta tiklanuvchi energiya manbalari hisobidan qoplash va yiliga 1,7 million kubometr tabiiy gazni iqtisod qilish imkoniyatini yaratadi.

Suv isitish qurilmalarini nafaqat ishlab chiqarish obyektlarimiz, balki korxonamizda faoliyat olib borayotgan ishchi-xodimlarimiz xonadonlariga ham o‘rnatib berish mo‘ljallanmoqda. Rahbar va ishchi-xodimlarning turar joylarida gelioqurilmalarni o‘rnatish yuzasidan ehtiyojlar o‘rganib chiqildi va natijalari bo‘yicha kombinat tomonidan aniq chora-tadbirlar ishlab chiqildi. Korxona ishchi-xodimlarini qo‘llab-quvvatlash maqsadida ular uchun qulay narx belgilanib, muddatli bo‘lib to‘lash va xonadonlariga bepul o‘rnatib berish kabi qulayliklar berildi. Hisob-kitoblarimizga ko‘ra, 2023-yilning yakuniga qadar korxona bo‘linmalaridagi rahbar va ishchi-xodimlar xonadonlariga 723 dona geliokollektor o‘rnatildi. Ushbu geliokollektorlarning har biri bir kecha-kunduzda o‘rtacha 11 ming kkal (12,7 kVt*soat elektr energiyasi yoki 1,35 kubometr tabiiy gaz) issiqlik energiyasini ishlab chiqaradi. Umumiy hisobda 723 dona geliokollektor hisobidan bir oyda tarmoqdan olinayotgan 2 200 ming kVt*soat elektr energiyasi yoki 203 ming kubometr tabiiy gaz tejaladi.

Qayta tiklanuvchi energiya manbalarini joriy etishdan ko‘zlangan maqsad qimmatli resurslar zaxirasini iqtisod qilish, atrof-muhitning ifloslanish va yemirilishining oldini olish, xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, energiyani behuda ishlab chiqarmaslikdan iboratdir. Bunday yondashuv energiya ishlab chiqarish tannarxini kamaytirishga, shuningdek, innovatsion va samara beradigan energetika uskunalarini ishlab chiqarish va aholi ongida energiyadan tejab-tergab foydalanish tushunchasini shakllantirishga qaratilgan. Bu, katta miqdorda elektr energiyani tejashdan tashqari ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini kamaytirishga olib keladi.

“NKMK” AJ Matbuot xizmati.