• Yaratildi: 11.09.2024
• Yangilandi: 11.09.2024
• O'qildi: 1097

Kombinat avtoparki yangilanmoqda

Hozir dunyoda ekologiya eng global muammoga aylangan. Ekologiyaga salbiy taʼsir qiluvchi, ortiqcha isrofgarchiliklarni keltirib chiqaruvchi turli omillar mavjud. Ular orasida transport vositalarining ham atrof-muhitga taʼsiri katta ekanini yaxshi bilamiz. Ayni paytda jahonda bu muammolarni hal qilishga qaratilgan muhim jarayonlar ketmoqda. Rivojlangan davlatlar qatorida O‘zbekiston ham ekologiya, elektr manbaini asrab-avaylashga qaratilgan ishlarni allaqachon boshlab yuborgan. “Yashil” transport, “yashil” makon, “yashil” iqtisodiyot va hokozolar shular jumlasidandir.

Maʼlumki, so‘nggi yillarda mamlakatimizda elektr energiyasi quvvati asosida harakatlanadigan avtotransport vositalari soni ortib, keng ommalashib bormoqda. Xalqimiz bunday texnikalardan foydalanishning ham iqtisodiy, ham ijobiy tomondan afzalliklarini chuqur anglab yetayapti. Energiya quvvatida ishlaydigan transport vositalari kamxarjligi, tashqi olamga taʼsiri yo‘qligi bilan aholi, iqtisodiyot tarmoqlariga har jihatdan maʼqul kelmoqda.

Shu o‘rinda barcha uchun qiziqarli bo‘lgan “yashil” transport va bu borada Navoiy kon-metallurgiya kombinatida olib borilayotgan ishlarga to‘xtalib o‘tsak.

Navoiy kon-metallurgiya kombinatida asosiy yoqilg‘i hajmini kon jinslarini tashuvchi katta hajmdagi yuklarni tashuvchi kon avtoag‘dargichlari sarflaydi. Katta hajmdagi yuklarni tashuvchi kon avtoag‘dargichlarning o‘rtacha kunlik yoqilg‘i sarfi 2 tonna atrofida. Bir yilda 1 dona avtoag‘dargich o‘rtacha 750 tonna dizel yoqilg‘isi sarflaydi. Avtoag‘dargichlar asosiy yoqilg‘i miqdorini yuk bilan tepaga haraktlangan vaqti sarflaydi. Yoqilg‘i sarfini kamaytirish o‘z navbatida katta iqtisodiy samaradorlikka erishishga va ichki yonuv dvigatellarining chiqindi gazlarini atrof-muhitga salbiy taʼsirini kamaytirishga olib keladi. Shu maqsadda hozirgi vaqtda kombinatda kon ishlariga yetakchi davlatlarda qo‘llanilib kelinayotgan dizel-trolleyvoz tizimida ishlaydigan elektro-mexanik transmissiyali avtoag‘dargichlarni joriy etish ustida jadal ishlar olib borilmoqda.

Jaxondagi yetakchi davlatlarda konchilik sanoatida katta hajmdagi yuklarni tashuvchi kon avtoag‘dargichlari uchun trolleyli tizimni ko‘llash o‘sib borayotgan zamonaviy yo‘nalish bo‘lib, ayniqsa neft mahsulotlarining narxi yuqori va o‘sib borayotgan davrida ularni tejash dolzarbligi bilan ajralib turadi.

Dizel trolleyvoz ikki rejimda ishlashi mumkin – dizel va trolleyvoz. Trolleyvoz rejimi avtoag‘dargichlarda kon jinsini tashish uchun, dizel rejimi avtoag‘dargichlarni ekskavator va yuklagich ostiga qaytarish (harakatlanish) uchun yoki elektroenergiya yo‘q bo‘lganda kon jinsini tashish uchun ishlatiladi.

Foydalanib kelinayotgan avtoag‘dargichlar bilan taqqoslaganda dizel-trolleyvoz pantograflar, himoya va diagnostika tizimining elementlari bo‘lgan qo‘shimcha quvvat shkafi hamda trolleyvoz rejimini boshqarish vositalari bilan jihozlangan, bundan tashqari ushbu tizimni joriy etish uchun energiya taʼminoti – aloqa tarmoqlari va podstansiyalarni qurish lozim.

Yangi tizimni joriy etishda kombinat dunyoning ilg‘or kompaniyalari “Siemens”, “Komatsu”, “IKO Group” va boshqalar bilan hamkorlikda ish olib bormoqda. Trolleya liniyasi elektr taʼminoti tizimining jihozlarini “O‘zelektroapparat-Electroshield” AJ bilan hamkorlikda mahalliylashtirish ustida o‘rganish ishlari olib borilmoqda.

Bugungi kunda “Muruntov” konida trolleyvoz tizimida ishlash imkoniyati mavjud bo‘lgan, yuk ko‘tarish qobiliyati 254 tonnalik 6 dona “KOMATSU 860E-1K” avtoag‘dargichlari bor (hozirda dizel tizimida ishlamoqda). 2024-yil yakuniga qadar ushbu avtoag‘dargichlar umumiy soni 10 donaga yetkaziladi.

Jahondagi yetakchi davlatlarning tajribasi shuni ko‘rsatdiki ushbu yangi tizim orqali quyidagi ijobiy natijalarga erishish mumkin:

• dizel trolleyvoz tizimida tashqi elektr taʼminotiga ulanish evaziga yoqilg‘i sarfini 30 foizgacha iqtisod qilish;

• dizel trolleyvoz tizimida avtoag‘dargichlar yuk bilan yuqoriga harakatlanish tezligini oshirish;

• avtoag‘dargichlar ish unumdorligi va ruda tashish hajmini oshirish;

• atrof-muhitga salbiy taʼsirni kamaytirish (chiqindi gazlarini kamaytirgan holda);

• dizel dvigatellarini foydalanish muddatini oshirish, texnik xizmat ko‘rsatish oralig‘ini oshirigan holda sarf-harajatlarni kamaytirish;

• shovqin va tebranishni kamaytirish.

Shuni taʼkidlash kerakki, mamlakatimizda “yashil” transportni barcha soha va tarmoqlarga faol joriy etish, elektromobillar va ularning butlovchi qismlarini ishlab chiqarish orqali havoga chiqariladigan zararli gazlar hajmini qisqartirishga alohida eʼtibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 19-dekabrdagi “Elektromobillar ishlab chiqarishni tashkil etishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bu boradagi ishlarni yanada jadallashtirdi.

Xususan, atrof-muhit muhofazasi va tozaligini taʼminlashga hissa qo‘shish maqsadida qabul qilingan “Kombinatda 2023-2025-yillarda elektromobillar, gibrid transport vositalarini joriy etish” loyihasi bu borada birinchi qadam bo‘ldi. Bu loyihaning asosiy maqsadi – kombinat avtoparkidagi maʼnan eskirgan, atrof-muhitga salbiy taʼsiri sezilarli bo‘lgan va jahonda yoqilg‘i-moylash mahsulotlari narxi, taqchilligi keskin ortib borayotgan hozirgi davrda foydalanib kelinayotgan texnikalarni zamonaviy avtotransport vositalari hisobiga yangilashdan iborat.

Maʼlumki, transport sohasi kombinatda alohida o‘rin egallaydi. Hozirda ulkan korxona avtomobil transportida sohaning 10 ming nafardan ziyod xodimlari mehnat qilmoqda, turli rusumdagi 4 mingdan ziyod avtotransport vositalari va mexanizmlar mavjud.

Hozirda kombinat avtoparkida foydalanib kelinayotgan, Yaponiya, AQSh, Germaniya, Rossiya davlatlarida ishlab chiqarilgan transport vositalarining o‘rtacha foydalanish davri 20 yilga yaqinni tashkil etadi. Ushbu texnikalar maʼnan va jismonan eskirganligi hamda avtotransport vositalarini taʼmirlash uchun zarur asosiy ehtiyot qismlari import mahsuloti bo‘lganligi inobatga olsak, tabiyki bu ortiqcha sarf xarajatlarga olib keladi. Shuning uchun ushbu avtomobillarni yangilash maqsadga muvofiqdir. Kombinat parkidagi ishlash muddatini o‘tab bo‘lgan avtomobillar qoldiq bahosida auksion savdo orqali sotilishi rejalashtirilmoqda.

Yuqorida qayd etilgan loyihani amalga oshirish maqsadida kombinat avtokorxonalari transport parkini 2023-2025-yillarda elektromobillar va gibrid transport vositalari bilan yangilash ishlari bosqichma-bosqich davom etmoqda. Joriy yilda kombinat avtoparklari Jizzax viloyati avtomobil zavodida ishlab chiqarilayotgan elektromobil va gibrid avtomobillari bilan yangilanishi ko‘zda tutilgan.

Buning yana bir ijobiy jihati bor. Jumladan, yangi avtomobillar olish orqali biz, nafaqat o‘z imkoniyatlarimizni yaxshilaymiz, balki mahalliy ishlab chiqaruvchilarni ham qo‘llab-quvvatlagan bo‘lamiz. Shuningdek, alternativ yoqilg‘i turiga o‘tish korxonamiz uchun iqtisodiy samaradorlikga erishish, havo ifloslanishining oldini olishga olib keladi. Buni hech ikkilanmasdan iqtisodiyot va ijtimoiy rivojlanish yo‘lidagi muhim strategik qadam, deyish mumkin.

Rustam ERGASHEV,

“NKMK” AJ Transport bo‘yicha direktor.